Geboren: 29 maart 1932, Folsgare
Overleden: 5 december 2016, Amsterdam
Leven en werk
Gerben Abma is in Folsgare geboren, een dorp in zuidwest Fryslân. Zijn vader was boer op een boerderij waar al generaties lang Abma’s hadden geboerd.
Gerben was de zesde in een rij van totaal tien kinderen, die opgroeiden in een kerkelijk rechtzinnig milieu. Na de middelbare school, HBS-B, behaalde hij het staatsexamen gymnasium A. Daarna studeerde hij theologie aan de universiteit van Amsterdam. Na het kandidaatsexamen veranderde hij van studierichting en ging hij verder met geschiedenis, waarin hij afstudeerde. Daarnaast heeft hij Fries gestudeerd en is hij geslaagd voor de opleiding wetenschappelijk archiefambtenaar. Hij heeft jarenlang in Leeuwarden en Sneek voor de klas gestaan als leraar geschiedenis en Fries. Na zijn pensionering vestigde hij zich met zijn vrouw in Amsterdam, zomers verblijven ze in Stavoren.
In zijn studententijd was hij al actief als schrijver. Hij publiceerde in tijdschriften als It Heitelân, de Stim fan Fryslân en De Stiennen Man. Naast beschouwingen, onder anderen een serie over modern proza in de Stim, schreef hij ook korte verhalen en gedichten.
In boekvorm debuteerde Gerben Abma in 1962 met de roman De útfanhuzer. De roman beschrijft een episode uit het leven van een jongeman op weg naar volwassenheid. De hoofdpersoon heeft moeite om zijn plaats tussen de mensen en in de maatschappij te vinden. In deze eerste roman van Abma speelt al het thema dat in zijn latere boeken terug zou komen: dat van de geïsoleerde mensen in de moderne maatschappij. De roman, die wat inhoud en thematiek betreft vergeleken werd met de debuutroman Fioele en faem van Anne Wadman, werd door de verschillende recensenten niet zo positief besproken. Grootste bezwaar was dat de loop van het verhaal te vaak wordt onderbroken door minder ter zake doende beschrijvingen. Recensent Anne Wadman, die bovenstaande kritiek deelde, constateerde echter dat Abma het talent had om schrijver van betekenis te worden.
In 1969 verscheen de tweede roman van Gerben Abma, De gersridders. De roman speelt in het milieu dat Abma van dichtbij kent, dat van boeren. Abma schreef de roman naar aanleiding van een oproep van de KFFB om een moderne boerenroman te schrijven. Het boek van Abma werd bekroond met de eerste prijs en kwam uit als premieboek van de KFFB. Het verhaal vertelt de grote veranderingen op het agrarisch gebied in de 20e eeuw en de invloed die daar vanuit ging naar de mensen die die veranderingen ondergaan. Het boek is opgedeeld in drie bedrijven. Het eerste ‘It feest’ speelt in 1948 en laat het boerenbedrijf van de eerste helft van de 20e eeuw zien. Het tweede, ‘It nije buorkjen’ speelt twintig jaar later en het derde ‘Pleats en soannen’ laat het tragische einde van een boerenfamilie en bedrijf zien. Recensent J. Noordmans zei in zijn, positieve, bespreking (Leeuwarder Courant, 28-11-1970) dat Abma met De Gersridders overtuigend bewijst dat hij kan schrijven, als hij het onderwerp in zijn macht heeft.
In 1973 kwamen twee romans van de hand van Gerben Abma uit: De nacht fan de leechrinner en Leafde op bitter lemon. Beide, experimentele, romans hebben als centraal thema het streven van de eenling om overeind te blijven in de moderne maatschappij. In de romans, die autobiografische elementen bevatten, worstelen de hoofdpersonen niet alleen met zichzelf, maar ook met de invloeden van hun orthodox calvinistische opvoeding.
De jaren daarna schreef Abma verschillende boeken op het gebied van historie en streekgeschiedenis. Een selectie daaruit: De veelomvattende heemkunde Himmelumer Aldefurd en Noardwâlde. In tal aspekten fan de skiednis fan in eardere gritenij verscheen in 1993. Aanleiding was de gemeentelijke herindeling die in die jaren in Fryslân plaatsvond. Over de gemeente Leeuwarderadeel schreef hij: Ljouwerteradiel: de voortreffelijckste voorstemmende ende meest contribuerende grietenije van Oostergo (1984). Hij verdiepte zich ook in de Friese studielenen, over dat onderwerp heeft hij verschillende publicaties op zijn naam staan, onder anderen: ‘De vier Bolswarder lenen: Het Wijbengaleen (1452), Het Houckamaleen (1478), het Hendrik Nannes- en Catrijn Epesleen (1511 en 1524), het Hettema-Heeremaleen (?).
In 1980 promoveerde Gerben Abma aan de Vrije Universiteit van Amsterdam op het proefschrift: Geloof en politiek: Confessionele partijvorming in Friesland: ontstaan en eerste jaren (1852 – 1871). Gerben Abma had, samen met Klaas Jansma, de hoofdredactie van de in 1975 verschenen Encyclopedie van het hedendaagse Friesland.
Abma schrijft verder geregeld bijdragen voor het Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme.
Het zou meer dan dertig jaar duren voordat er weer een fictieroman van de hand van Gerben Abma zou verschijnen, dat gebeurde in 2005 met het uitkomen van De Brek. De titel verwijst naar de naam van het meer waar de roman zich voor het grootste gedeelte afspeelt, maar ook naar voorvallen uit het leven van de hoofdpersoon. Het vertrek van de vader, het verbreken van een relatie en het maken van ingrijpende beslissingen in het leven.
Abma heeft altijd kritisch gekeken naar het literaire klimaat in Fryslân, volgens hem was dat te veel naar binnen gekeerd en moesten ze meer en betere contacten onderhouden met met name de Nederlandse literatuur. Als aansporing daartoe richtte hij samen met F.S. Sixma van Heemstra en Josse de Haan het tweetalige literaire tijdschrift A-wyt op. Het tijdschrift heeft echter niet lang bestaan, al na twee jaar stopte het.
Begin jaren zeventig was Abma ook een van de initiatiefnemers van de later zo succesvolle “boekesuteldersaksjes” (acties om boeken te venten). In diezelfde tijd probeerde hij, met anderen, het contact tussen Friese schrijvers onder elkaar te verbeteren door het organiseren van schrijversweekenden.
Werk
Romans
1962: De útfanhuzer
1969: De gersridders
1973: De nacht fan in leechrinner
1973: Leafde op bitter lemon
2005: De Brek
Historisch werk (een selectie)
1983: Bonifatius Hospitaal : de geschiedenis van een ziekenhuis, 1883-1983
1992: Himmelumer Aldeferd en Noardwâlde : in tal aspekten fan de skiednis fan in eardere gritenij ( yn de rige stêds- doarps- en streekskiednissen, Fryske Akademy)
Allerlei
1975: Encyclopedie van het hedendaagse Friesland (met Klaas Jansma)
Meer informatie
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
(c) Tresoar, 23-04-2009