Geboren: 16-04-1960, Sexbierum
Leven en werk
Jetske Bilker is op 16 april 1960 geboren in Sexbierum. Haar vader was er hoofd van de christelijke lagere school. In 1966 werd hij leraar aan de ULO in Deventer, zodat de huishouding daarheen verhuisde.
Jetske Bilker volgde de Pedagogische Academie in Almelo, haalde daarna haar bevoegdheid Fries voor de basisschool en verhuisde naar Leeuwarden om daar de tweedegraads leraarsbevoegdheid Fries te halen. Daarna studeerde ze Algemene Literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit te Groningen. Die studie heeft ze in 1992 afgerond. Sinds die tijd is ze freelancer op het gebied van Friese literatuur en vertaalwerk (Engels-Nederlands) en schrijfster. Ze gecombineerde dat een poos met lesgeven in het voortgezet onderwijs. Ze is getrouwd en moeder van een zoon.
Schrijver
Jetske Bilker schreef altijd al graag. Als kind uitte ze zich op papier in brieven en verhalen en hield ze een dagboek bij. In Deventer schreef ze eerst in het Nederlands, maar in 1977 ging ze over op het Fries. Haar schrijfactiviteit kreeg een impuls in 1986 toen ze naar aanleiding van een oproep tot het schrijven van Friestalige boeken een opdracht kreeg de Provincie Fryslân. Het concept dat ze inleverde gaf zoveel vertrouwen dat ze een bedrag kreeg voor het schrijven van een roman.
Debuutroman
Zo debuteerde ze in 1988 met Imitaasjelear, een boek over de problemen van Anke, die zich wil losmaken van haar christelijke achtergrond en een eigen plaats in de wereld zoekt. In de roman wordt de ontwikkeling van het innerlijk conflict van de hoofdpersoon concreet beschreven, met een directe relatie naar haar vriendin Margreet, aan wie ze zich spiegelt omdat die haar religieuze achtergrond achter zich heeft gelaten. De ontwikkeling van die vriendschap werd door Anne Wadman in Frysk en Frij gezien als het sterkste deel van het boek, dat hij een verdienstelijk romandebuut noemde: ‘Jetske Bilker schrijft goed, soms met humor en scherpe observaties.’ Wadman vond het overigens wel jammer dat vooral de nadruk op de relaties met mannen ligt, waar hij liever aandacht voor Ankes worsteling met haar religieuze milieu had gezien.
De opbouw vond hij te kunstmatig om werkelijk te overtuigen [1].
Jan Kroes noemde in de Leeuwarder Courant de stijl ‘stuntelig’ zonder dat verder te onderbouwen [2]. Verder liet hij zich niet al te positief over het boek uit, waarbij hij zich afvroeg of het wel zo verstandig was om financiële steun te geven aan debuten. Jitske Kingma stelde in Trotwaer dat vooral de onzekerheid van een opgroeiend meisje goed werd weergegeven met daarbij een scherp oog voor de ontwikkeling van de vriendschap tussen Anke en Margreet [3]. Jelma Knol in Hjir had waardering voor de beschrijving van alledaagse dingen ‘zonder daarmee in het kleinzielige realisme te vervallen dat zo vaak het kenmerk is van jonge Friese schrijvers’ [4]. Imitaasjelear werd in 1990 bekroond met de provinciale onderscheiding voor debutanten, de Fedde Schurerpriis.
Verhalenbundel
Bilkers tweede boek werd een verhalenbundel. In In nacht fan hûs (1997) zijn elf korte verhalen opgenomen. Daarin vallen de uitgekiende plots en het doeltreffend gebruikmaken van symbolen op. Het taalgebruik is eigentijds en past bij de problemen van de tijd waarin het speelt met zijn technologie, relatieproblemen en consumptief gedrag, zoals die in de verhalen naar voren komen. Babs Gezelle Meerburg zag in deze verhalen elementen uit Imitaasjelear terugkomen, maar dan in ‘verbeterde, bewustere vorm’ [5]. Als voorbeeld gaf ze de manier van schrijven over vriendschap, met meer oog voor details. Het schrijven over de seksualiteit uit vrouwelijk perspectief noemde ze ‘een aanwinst voor de Friese literatuur’. Jelle Krol was in de Leeuwarder Courant al even positief. Hij prees Bilkers vermogen een broeierige spanning op te roepen, maar had ook waardering voor de humor die ervoor zorgt dat de verhalen ‘niet topzwaar’ worden. Al met al noemde hij deze bundel ‘verrassend’ en ‘ hét succes van deze Boekenweek’ [6].
Boekenweekgeschenk
In 2004 schreef Bilker het Friese boekenweekgeschenk Oar plak oare tiid. In dit boek beschrijft Jetske Bilker het hectische bestaan van Zwaantje Nammensma, die een man tegenkomt met wie ze een verhouding begint. Tjerk Veenstra was in het Friesch Dagblad goed te spreken over dit cadeautje: ‘Prachtige dialogen met ironie en zelfspot, afstandelijk en met passie in een lenig, hedendaags Fries’ [7]. Een vertaling in het Nederlands verscheen in hetzelfde jaar bij Prometheus, Andere Plaats Andere Tijd.
Het leven van Martsje, Johan en Lin
De grote roman It libben fan in oar gaat over de sluipende druk op de relatie tussen Johan en Martsje. Hij loopt vast in een promotieonderzoek, terwijl zij het druk heeft als lerares Duits, waarbij ze ook nog verantwoordelijk is voor haar dochter Lin uit een eerder huwelijk. Als Johan aan een nieuw onderzoek (naar een operazangeres) begint, verliest ze de moed dat hij ooit iets af zal maken. Langzaam lopen de wegen van het stel uiteen. Doeke Sijens (Leeuwarder Courant) vond dat de opzet van de roman ‘een vernuftig wonder’ is met ‘psychologisch voortreffelijk uitgewerkte hoofdpersonen’ [8]. Jaap Krol (Friesch Dagblad) zag in de hoofdpersonen ‘archetypische voorbeelden van de babyboomgeneratie: opgroeien zonder tegenslag’. Daarbij signaleerde hij een scherpe tekening, mooie dialogen en originele verhaallijnen. Een punt van kritiek had hij ook: het boek was te lang: ‘Deze roman is wel het slachtoffer van zijn eigen omvang’, door ‘te veel nietszeggende informatie’ [9].
Overige literaire activiteiten
Jetske Bilker heeft verschillende vertalingen gemaakt, o.a. van delen uit de Kameleonserie door H. de Roos en het eerste deel uit de Harry Potterserie van J.K. Rowling, Harry Potter en de steen der wijzen. In 1996 stelde ze een bundel samen met de mooiste Friese kerstverhalen; in 2006 een poëziebloemlezing, samen met Babs Gezelle Meerburg.
Jetske Bilker werkte voor Frysk en Frij en voor de Leeuwarder Courant, waar ze van 2006-2011 recensent Fries proza was. Ze zat van 1989 tot 1995 in de redactie van het literair tijdschrift Trotwaer, de laatste jaren als eindredacteur. Vanaf 1994 tot 1997 was ze een van de vaste critici die in de rubriek ‘Tusken de rigels’ voor Omrop Fryslân literatuur bespraken. Verder maakte ze deel uit van adviescommissies voor literair werk en de jury voor de Rely Jorritsmaprijzen (1997-1999). Ze maakte sinds de oprichting in 2003 deel uit van de redactie van het digitale literaire blad Farsk, dat in 2009 met Hjir fuseerde tot Ensafh. In 2013 was ze lid van de adviescommissie voor de toekenning van de Gysbert Japicxpriis. Verder werkt ze bij de Afûk en is ze docent creatief schrijven bij Tresoar.
Bronnen voor dit artikel
[1] Frysk en Frij, 24-09-1988
[2] LC, 23-09-1988
[3] Trotwaer 1999, afl. 10, blz. 501
[4] Hjir 1988, afl. 5, blz. 32 -35
[5] FD, 08-03-1997
[6] LC, 07-03-1997
[7] FD, 25-02-2004
[8] LC, 14-09-2012
[9] FD, 10-11-2012
Bibliografie
Romans
1988: Imitaasjelear
2004: Oar plak oare tiid (boekenweekgeschenk)
2004: Andere Plaats Andere Tijd (vertaling van Oar plak oare tiid, door Jantsje Post)
2012: It libben fan in oar
Verhalenbundel
1997: In nacht fan hûs
Kinderboek
2010: Sjouke en Kevin (studio F: taalmethode Fries)
Diversen
2000: Koartwei (verhalenbundel, met anderen)
2001: Listen fan goaden en bisten (vijf fabels, met anderen)
2006: De 100 mooiste Friese gedichten (tweetalige bundel, in samenwerking met Babs Gezelle Meerburg)
2009: Fan Duveldrek nei Hoarnestreek (met anderen)
Vertalingen
1995: De Kameleon fernimt ûnrie
1995: Op reis mei de Kameleon
1998: Kameleon yn ’e brâning
1999: Goede feart, Kameleon
2000: Folksferhalen: fan Europeeske minderheidsfolken (uit het Engels naar Wolfgang Greller)
2004: De Kameleon stekt fan wâl
2006: De skippers fan de Kameleon
2007: Harry Potter en de stien fan ’e wizen (uit het Engels Harry Potter and the philosopher's stone, J.K. Rowling)
2007: De Kameleon fynt de skat
Prijzen
1990: Fedde Schurerpriis voor Imitaasjelear
Nominaties
2015: Longlist Gysbert Japicxpriis, It libben fan in oar
Meer over leven en werk
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
Reportage over vertaling Harry Potter, Archief Omrop Fryslân tv
© Tresoar, 20-04-2016