Geboren: 05-03-1953, Kollumerpomp
-
Boeken, AV materiaal, artikelen, handschriften, brieven, muziek
- gedichten
-
Beeldmateriaal
- Biografie Fries
Leven en werk
Eppie Dam werd op 5 maart 1953 geboren in Kollumerpomp, in een agrarisch milieu. Hij deed een opleiding tot onderwijzer en werkte op Urk en sinds 1991 in Balk, de plaats waar hij nu ook woont.
Eppie Dam is een productief en veelzijdig schrijver; hij schrijft gedichten, verhalen, kinderboeken, columns en litereaire kritieken. Verder is hij enkele jaren redacteur geweest van het literair tijdschrift Trotwaer. In kerkelijke kringen heeft hij naam gemaakt als schrijver van eigentijdse teksten van liederen en liturgieën die passen in verschillende periodes van het kerkelijk jaar. Hij schreef de liederen samen met Hindrik van der Meer die de melodieën componeerde. Dam publiceert in het Fries, het Nederlands en in het dialect van zijn geboortedorp, het Pompsters.
Dichter
Eppie Dam debuteerde in 1978 in twee genres, met de dichtbundel Mei de jierren en met de verhalenbundel Strie oerdwers. Daarna duurde het vijf jaar voordat er weer een gedichtenbundel uitkwam, Tusken juster en jûn (1983). In de periode 1983 - 1986 publiceerde hij elk jaar een bundel. Goddeleaze tiid verscheen in 1984 en de sonnettenbundel Fjouwer fertikaal yn 1985. De meeste verzen uit Fjouwer fertikaal waren tussen 1980 en 1985 al in Trotwaer verschenen. Samen met Margryt Poortstra gaf hij in 1985 Boulân uit. De titel slaat op de Noordoost- en de Flevopolder, waar beide dichters toen woonden. In 1986 volgden De kaai ûnder de klok, een bundel waarin de dichter worstelt met zijn dichterschap, en Te lange lêsten. Daarin schreef hij gedichten bij 14 afbeeldingen van schilderijen van Henk Pietersma. De gedichten kunnen ook zelfstandig kunnen worden gelezen, maar in combinatie met de afbeeldingen krijgen ze een extra dimensie. Verder publiceerde Dam een bundel met verzen in het Pompsters, het dialect van zijn geboorteplaats dat verwantschap heeft met het Gronings. De bijna twintig verzen in De sachte tufkes fan dyn Lister (1993) zijn opgedragen aan de overleden vader van de dichter. De bundel Leaf en nuddels (1998) bevat speelse verzen, de 'lief '-verzen, en gedichten met een scherpere ondertoon, de 'naald'-verzen. In 2004 kwam zijn twaalfde dichtbundel Neigeraden it noarden uit. Daarin gaat hij terug naar zijn geboortestreek in het noorden van Fryslân waar hij opgroeide en waar zijn wortels liggen, terug naar de eenkennige en eenkleurige wereld van toen. In Neigeraden it noarden probeert de dichter aan de hand van een zwart-wit foto uit zijn verleden, dat verleden in te kleuren met het dynamischer oog van tegenwoordig. Dat doet hij ook bij het werk van de schilders van De Ploeg, de kunstrichting die in de jaren twintig probeerde om de weerbarstige glans, die het kleiland langs de zee in zich heeft, te verbeelden.
Prozaschrijver
Dam schreef drie verhalenbundels: Strie oerdwers en soartgelike ferhalen (1978), De ûnderste stien (1982) en It burd fan Fidel Castro (1995). Voor de Stichting It Fryske Boek schreef hij in 1989 het boekenweekgeschenk, de novelle De tomaat. Dat was het eerste boek sinds jaren dat speciaal geschreven was als een boekenweekgeschenk in het kader van de Friese boekenweek. In It burd fan Fidel Castro wordt het thema van een literaire werkelijkheid tegenover de gewone werkelijkheid neergezet. Werkelijkheid en fictie gaan in elkaar over. In het titelverhaal schrijft hij: 'Je kunt op papier dingen boven water halen waar je in het dagelijks leven wel eens gedachten over had, maar waar je dan bang voor bent omdat je de gevolgen ervan niet kunt overzien. Of juist wel, maar dan kun je er misschien niet voor instaan. Niemand is volledig baas over zijn eigen leven, een schrijver is dat wel over dat van zijn personage.’ Eppie Dam won twee keer een Rely Jorritsma-priis met een verhaal: in 1973 mei 'In apel fan ljocht' en in 1975 mei 'Bijke'.
Kinderboeken
Dams eerste Friese kinderboek Spinaazje mei spikers en oare ferhalen kwam uit in 1986. Het boek Achlum Nobusco en de meunsternimmers schreef hij in 1992 als actieboek voor Friese kinderen in de jaarlijkse verkoopactie van de stichting It Fryske Boek. Voor het boek Dingeman krijt wjukken kreeg hij in 2001 de Simke Kloosterman-prijs. Het was voor de schrijver een uitdaging om een kinderboek te schrijven dat ook interessant is voor de oudere lezers, een boek dat op meerdere niveaus gelezen kan worden. Op Dingeman krijt wjukken kreeg hij dan ook evenveel reacties van volwassenen als van jonge lezers. Ook in zijn kinderboeken speelt Dam met verschillende werkelijkheden. Dat komt vooral tot uiting in het boek Wouter en de 24-trui, waarin de jonge Wouter magische krachten krijgt als hij zijn trui mei het nummer 24 aanheeft.
In een vraaggesprek met het blad Impuls uit 1989 zegt Dam, dat hij niet houdt van moraliserende boeken, maar met name in zijn kinderboeken wel bepaalde waarden doorgeven wil. Hij denkt daarbij aan verdraagzaamheid, eerlijkheid en solidariteit. Zijn kinderboeken gaan over zaken die de kinderen van nu bezig houden, geschreven in modern Fries. De kinderbijbel Woord voor Woord van Karel Eykman vertaalde Eppie Dam in het Fries, hij verscheen in 1998 onder de titel Wurd foar Wurd.
Sport
Eppie Dam is in de Friese literatuur ongeveer de enige in wiens werk de sport en vooral voetbal een belangrijk thema is. In 2001 verscheen van zijn hand het boek Foppe, portret fan in bysûnder gewoan minske. Het boek kwam tegelijk in een Friese en een Nederlandstalige versie uit. In de Vita-serie van uitgeverij Bornmeer, een serie biografieën voor jongeren, verscheen een boek over de legendarische voetballer Abe Lenstra. In 2007 tenslotte volgde het levensverhaal van Henk Kroes, in dat jaar scheidend voorzitter van de Elfstedenvereniging. Voor verschillende Friese tijdschriften en kranten heeft Eppie Dam columns geschreven. Columns over sport, maar later ook over andere onderwerpen zoals taal, literatuur, onderwijs en natuur. 65 van die columns werden gebundeld en uitgegeven in Damstikken (1997).
Lijst van belangrijkste werk
Novelle
1989 : De tomaat (Boekewikegeskink nû. 1)
Verhalenbundels
1978 : Strie oerdwers en soartgelike ferhalen
1982 : De ûnderste stien
1995 : It burd fan Fidel Castro
Kinderboeken
1986: Spinaazje mei spikers en oare ferhalen
1989: Babbelegûchjes
1990: Mei bleate fuotten op bêd en oare ferhalen
1991: Jelma
1992: Achlum Nobusco en de meunsternimmers (aksjeboek foar de Stifting It Fryske Boek)
1993: Wouter en de 24-trui
1995: Tachtich yn 'e bocht
1999: Dingeman krijt wjukken
2001: Pier en de bakkesbal
2005: Mezen meitsje toch gjin rúzje? Diervenverhalen van Antoon Koolhaas. Vertaald en voor kinderen bewerkt.
2007: Lytse man
2007: Abe, in byld fan in spiler
2007: Abe, een beeld van een speler
Poëzie
1978: Mei de jierren
1983: Tusken juster en jûn
1984: Goddeleaze tiid
1985: Fjouwer fertikaal
1986: De kaai ûnder de klok
1986: Te lange lêsten, fersen fan Eppie Dam by skilderijen fan Henk Pietersma
1988: De Pomp, Gedichten yn ut Pompster dialekt
1990: Boulân (mei Margryt Poortstra)
1993: De sachte tufkes fan dyn Lister
1995: De hûnsdagen
1998: Leaf en nuddels
2004: Neigeraden it noarden
2009: Blausucht
2012: Mem sjoch boi
2014: Fallend ljocht
Liturgieën en liederen
1983: Wat in gelok (bernebibellieten, skreaun troch Eppie Dam en Folkert Verbeek)
1990: Wat in gelok 2 (bernebibellieten, troch Eppie Dam, Folkert Verbeek en Margryt Poortstra)
1993: Eén zwaluw maakt zomer
1994: Een kinderlied voor de wereld
1994: Komen als geroepen
1994: Hoe sille wy fan frede sjonge?
1995: Uit hetzelfde hout gesneden
1996: Ik zie, ik zie wat jij ook ziet
1997: Hannah en de omgekeerde wereld
1998: Minsken fan 'e dei
1999: Hoe zullen wij van vrede zingen? (út it Frysk oerset troch Jan Popkema)
1999: De mantel van geefdoor
2000: Weg van de psalmen
2003: Clamantis en de amandelboom
2006: De keunst fan it libben
2008: Johann Sebastian Bach, Matteuspassy (vertaald uit het Nederlands naar Jan Rot)
2008: Wurd fan de berch
2010: Wylst de wrâld fan wille skattert. In Frysk Rekwiem.
2011: Eigen wijs en eigen weg, 7 nieuwe liederen voor wie vogelvrij wil zingen
2011: Ut genegen fjoer, refleksjes op de skepping
2011: Uit de chaos het licht, reflecties op de schepping
2011: Himel en ierde bewege, 26 nije geloofslieten
2011: De wrâld ús went
2012: Sinnebylden, de lanlik bekende lieten fan Eppie Dam en Hindrik van der Meer yn Fryske bewurking
Divers
1997: Damstikken, in kar út de kollums fan Eppie Dam
2001: Foppe: Portret fan in bysûnder gewoan minske / Foppe: Portret van een bijzonder gewoon mens
2007: De stayer. De weg van Henk Kroes
2007: De skoskerinner. De wei fan Henk Kroes
Prijzen
Bekroning in de Rely Jorritsma-prijsvraag
1973: foar it ferhaal In apel fan ljocht
1975: foar it ferhaal Bijke
Prijs van de kinderboekenjury
1995: foar Wouter en 24-trui
1996: foar Tachtich yn 'e bocht
Simke Kloosterman-prijs
2001: Dingeman krijt wjukken
Meer informatie
Jelle van der Meulen, Friese literatuursite
Tresoar © 5 juni 2008